Rolien Sasse van PAX: “Wij zijn de bruggenbouwer waar het kan, maar de activist waar het moet”

Ter ere van de Vredesweek en de Dag van de Vrede spraken we met Rolien Sasse, algemeen directeur van PAX. Dit jaar richtte PAX zich specifiek op het thema 'Democratie onder Druk' in de Vredesweek, omdat ze zich zorgen maken over de groeiende polarisatie en het verlies van vertrouwen in de maatschappij, niet alleen wereldwijd maar ook in Nederland. “Als je iemand tegenkomt die heel anders is dan jij, ga eens nieuwsgierig zijn. In plaats van meteen een oordeel te hebben en iemand uit te sluiten.”

Voor de mensen die PAX nog niet kennen en dit gaan lezen, kunt u een korte omschrijving geven van uzelf en van het werk waar jullie je bij PAX mee bezig houden?

"We zijn een Vredesorganisatie die inmiddels al 75 jaar bestaat. Wij voeren programma’s uit om vredige samenlevingen te bewerkstelligen en burgers te beschermen tegen de gevolgen van oorlog. De programma’s zijn voornamelijk in landen waar ook oorlog is of recent is geweest. Afhankelijk van in welke status het land verkeerd kan ons werk meer gericht zijn op het voor elkaar krijgen van vrede, burgers beschermen wanneer er een actieve oorlog gaande is of juist meer gericht op traumaverwerking en herstel van vertrouwen in de samenleving. We werken veel in het Midden-Oosten, Centraal en West-Afrika, Oekraïne en de Balkan. Wat we precies doen ligt dus heel erg aan het land en we luisteren daarbij heel sterk naar slachtoffers en burgers. We werken met lokale partners, activisten en burgerbewegingen en die vertellen ons wat voor hen belangrijk is. Daardoor kunnen we wanneer we in Nederland praten over zo’n land, dat doen op basis van de verhalen die mensen ons vertellen."

De Vredesweek wordt elk jaar georganiseerd. Dit jaar is het thema ‘Democratie onder Druk’, waarom is dit thema zo belangrijk in de huidige maatschappelijke context?

"Het grootste deel van ons werk speelt zich dus af buiten onze landsgrenzen, maar we vinden ook dat Nederland een vredige en inclusieve samenleving moet zijn. Dat vonden we altijd al, maar dit jaar maakten we ons extra zorgen over de verharding in de maatschappij. Je merkt dat veel mensen het vertrouwen in de overheid en daarbij ook in elkaar verliezen. Social media dragen eraan bij dat we meer in onze eigen bubbels leven, waardoor verschillende groepen mensen elkaar eigenlijk niet meer ontmoeten of spreken. Het gevaar is daarbij dat je de ander gaat dehumaniseren en aannames over grote groepen mensen gaat maken. Of je het nu hebt over de ‘wappies’ en de boeren, de klimaatactivisten, de linkse of de rechtse; we delen elkaar best wel snel in bepaalde groepen in. De compassie en de nieuwsgierigheid lijken in het debat bijna verdwenen te zijn. Wij vinden dat een zorgelijke ontwikkeling omdat op het moment dat je niet meer met compassie en openheid naar elkaar kijkt, de problemen die je met elkaar hebt niet meer kunt oplossen. Er zijn altijd tegengestelde belangen, maar op deze manier wordt het steeds moeilijker om daar oplossingen voor te vinden."

De compassie en de nieuwsgierigheid lijken in het debat bijna verdwenen te zijn

"Ondanks dat Nederland een vredig land met een democratie en een rechtsstaat is, voel je dat dingen langzaam aan het verschuiven zijn. Verschillende internationale medewerkers van PAX zeggen ook: ‘goh pas op, want ik herken hier wat er in mijn thuisland ook is gebeurd.’ Daar moet je vroeg bij zijn. Hoe eerder je erbij bent, hoe meer je kunt bijsturen. Terwijl als het op een gegeven moment escaleert, het moeilijk is om weer terug te gaan naar hoe het ooit was. Daarom vinden we het belangrijk om dit onderwerp te agenderen en met elkaar de dialoog aan te gaan. Op het moment dat er groepen in de samenleving uitgesloten zijn en niet gelijk behandeld worden, ontstaat er onvrede. En onvrede die lange tijd door suddert, kan uiteindelijk escaleren. Ik wil echt niet zeggen dat er een oorlog op uitbreken staat, absoluut niet, maar je merkt wel dat er groepen zijn die zich buiten gesloten voelen en zich vervolgens ook gaan terugtrekken in hun eigen groep. Op deze manier komen mensen tegen over elkaar te staan."

Kunt u concrete voorbeelden geven van deze druk en waarom denkt u dat deze uitdagingen zich op dit moment voordoen?

"Veel mensen kennen PAX nog uit de periode van de Koude Oorlog waar we een belangrijke rol speelden in het kernwapen debat. Daarna brak er een periode aan waarbij veel mensen het gevoel hadden dat armoede en conflict iets was dat gebeurde in ‘verre landen’. We hebben in Europa een lange periode gekend van veel economische voorspoed en vrede, waardoor je ook op een gegeven moment het gevoel krijgt dat het land ‘af’ is. Terwijl, wat er elders in de wereld gebeurt ook effect heeft op ons. Wij zijn daar niet immuun voor en zijn ook niet anders dan andere mensen.

Als je kijkt naar alle crisissen die we op dit moment in Nederland hebben zoals de gaswinning in Groningen, het toeslagenschandaal, ons demonstratierecht, rechten van mensen uit andere landen, discriminatie, etc. Al die thema’s komen op en knabbelen langzaamaan onze rechtsstaat en democratie. Dat is volgens mij juist het fundament waardoor wij ons zo veilig voelen in ons land en wat we dus moeten beschermen."

Wat ziet u als een blinde vlek of iets dat vaak wordt vergeten wanneer er gewerkt wordt aan vrede?

"Wat kenmerkend is voor PAX is dat wij enerzijds de rol aannemen van dialoog en bruggenbouwer maar tegelijkertijd ook kijken of mensen worden onderdrukt en of er inclusieve vrede mogelijk is voor de mensen in een specifiek gebied. Soms wordt dialoog namelijk verhinderd doordat er sprake is van machtsmisbruik en onderdrukking. Op dat soort momenten zijn wij meer activistisch. Je probeert eerst de dialoog aan te gaan, maar je kunt mensen niet altijd helpen door alleen te praten, zeker als mensen met geweld worden aangevallen. Je moet op zo’n moment ook uitspreken dat dat gebeurt. Daarin zijn wij volgens mij wel speciaal, dat wij niet alleen maar kiezen voor dialogen maar ook kijken hoe we activistisch kunnen zijn. Je kan niet neutraal zijn als er sprake is van machtsmisbruik of ongelijkheid. De bruggenbouwer waar het kan, maar de activist waar het moet."

Je probeert eerst de dialoog aan te gaan, maar je kunt mensen niet altijd helpen door alleen te praten

Wat hoopt PAX te bereiken met de Vredesweek, en hoe denkt u dat deze week bijdraagt aan het bevorderen van vrede en inclusiviteit in de samenleving?

"De Vredesweek is voor ons enerzijds het feestje van de vrede en om dat met elkaar te vieren. Tegelijkertijd is het ook een moment om met elkaar in gesprek te gaan en elkaar te ontmoeten. We hebben verschillende ambassades van vrede en verschillende activiteiten zoals in Den Haag, de vredesmars. Er zijn dus allemaal lokale groepen op verschillende plekken in het land die zelf activiteiten organiseren. Dat vind ik heel erg mooi omdat het betekent dat er acties vanuit mensen zelf worden ondernomen waarin ze met elkaar samenwerken en met elkaar in gesprek gaan. Dat verspreiden als een sneeuwbaleffect is eigenlijk de reden waarom de Vredesweek ooit is opgezet. Wij hebben zelf ons evenement van 75 jaar PAX maar veel belangrijker nog zijn al die activiteiten door het hele land plaatsvinden en mensen mobiliseert en even laat nadenken over vrede."

Wat zijn de uitdagingen waar u en uw collega's mee te maken krijgen?

"Enerzijds dat er heel veel machtsongelijkheid is in de wereld en dat je te maken hebt met agressoren. Je hebt soms mensen die gebruik maken van de kwetsbaarheid van zwakke samenlevingen om bijvoorbeeld goedkoop aan grondstoffen te komen, de macht te nemen of smokkelroutes te openen. Daar worden de burgers te dupe van. Heel veel gewapende strijd in kwetsbare en fragiele landen hangen samen met economische belangen en korte termijn belangen van bepaalde groepen. Ik maak wel eens de vergelijking met maffiagangs.

Dat maakt het voor ons moeilijk omdat dit het gevaarlijk maakt voor de mensen die daar ter plekke aan vrede proberen te werken. Ik vind ook belangrijk om te benoemen dat die onveiligheid alleen maar erger wordt op dit moment. Het geweld tegen activisten, of het nu milieuactivisten zijn of mensenrechtenactivisten, dat geweld neemt toe in de wereld. Dat gaat ook hand in hand met toegenomen conservatisme waardoor met name vrouwen en organisaties die strijden voor gelijke rechten voor vrouwen heel erg onder druk komen te staan. Dat is voor ons wel een hele grote zorg met name voor onze partners in die landen, die eigenlijk alleen maar vrede willen stichten maar die zelf het target worden.

Maar dit zie je in Nederland in andere mate ook. Activisten krijgen steeds meer het verwijt dat ze zich uitspreken en opstaan en dan bijvoorbeeld thuis opgezocht worden door politie of gemonitord worden online. Dat is in hele lichte woorden ook weer dezelfde trend die je in andere landen veel extremer ziet waar mensen echt vermoord kunnen worden."

De moed van mensen met wie je werkt is zoveel groter dan de moed van mij

Wat motiveert u persoonlijk om dit werk te doen en u dagelijks in te zetten voor vrede, wat of wie is uw grootste inspiratie? Maar vooral ook; hoe houdt u moed?

"De moed van mensen met wie je werkt is zoveel groter dan de moed van mij. Dat is voor mij een hele grote inspiratiebron. Mensen in Sudan waar nu natuurlijk strijdende partijen zijn, die toch proberen om zich weer te organiseren als burgers en de straat op gaan om te protesteren. De eerste jaren van mijn carrière heb ik in een aantal oorlogslanden gewerkt, Sierra Leone en Cambodja onder andere en daar heb ik veel met Boeddhistische vredesactivisten gewerkt. Daar heb ik ontzettend veel aan gehad. Vooral dat zij zeiden, vrede begint bij jezelf en kan je uitspreiden. Ieder mens kan dat doen. Toen ik bij PAX kwam was dat ook precies de spreuk van PAX. Dat wist ik niet toen ik solliciteerde maar toen ik later in het bedrijf met mensen sprak kwam dat heel vaak terug van: iedereen kan zijn steentje bijdragen. Je kan misschien niet meteen wereldvrede bewerkstelligen maar als jij al in je eigen omgeving een conflict hebt opgelost dan heb je ook al een bijgedragen aan vrede. Vrede is niet alleen maar groot."

Op welke manieren kunnen de mensen die dit lezen zelf actief bijdragen aan vrede en het verstreken van de democratische waarden?

"De verkiezingen komen eraan, denk na over op wie je stemt. Vooral tegen jongeren wil ik zeggen; ga stemmen. En informeer jezelf. Op dit moment zou ik dat een hele grote bijdrage vinden. En daarnaast: praat met mensen. Als je iemand tegenkomt die heel anders is dan jij, ga eens nieuwsgierig zijn. In plaats van meteen een oordeel te hebben en iemand uit te sluiten. Ga op onderzoek en probeer drie dingen te vinden die gemeenschappelijk met elkaar hebt. Dan zul je altijd zien dat je na een kwartier of een half uur heel veel dingen deelt ook al ben je zo anders."