Pieter-Bas Beekman werkt al meer dan 25 jaar bij de Raad van State: “Wij zijn de hoeder van de democratische rechtsstaat."

Ter gelegenheid van de Week van de Rechtsstaat en Hague Justice Week, presenteren we vanuit Just Peace een drietal verhalen waarin we verschillende personen aan het woord laten. Allen werkzaam binnen verschillende lagen van onze rechtsstaat. Den Haag is natuurlijk dé juridische hoofdstad en de internationale stad van vrede en recht, maar wat gebeurt er eigenlijk achter de muren van die gebouwen en wat drijft de mensen die er werken? We trappen deze serie af met Pieter-Bas Beekman, woordvoerder bij de Raad van State.

Fotografie & tekst door Loretta Monique

Laten we bij het begin beginnen: wat doet de Raad van State precies?

“De Raad van State heeft twee belangrijke taken. Aan de ene kant zijn we wetgevingsadviseur voor de regering en het parlement. Dat betekent simpel gezegd dat elk wetsvoorstel dat de regering indient, eerst langs de Raad van State moet voordat het uiteindelijk een wet kan worden. Wij zijn adviseurs, dat betekent dat wij alleen kijken naar de kwaliteit van zo’n nieuw voorgestelde wetgeving. We zijn geen politiek orgaan en dus niet in staat om te zeggen: dit is geen politiek wenselijke wet.

Aan de andere kant zijn wij ook de hoogste bestuursrechter. Dat betekent dat wij rechter zijn in geschillen tussen overheid en burger. Deze geschillen kunnen over een breed scala aan onderwerpen gaan."

“De burger tegen de overheid kan soms toch een beetje voelen als de kleine David tegen de grote Goliath”

Betekent dit dat een burger de staat kan aanklagen?

“Aanklagen is een strafrechtelijke term. Wat wij faciliteren is gewoon puur het recht van een burger. Elke burger in een democratische rechtsstaat heeft het recht om naar een rechter te gaan wanneer hij of zij het niet eens is met een overheidsbeslissing. Dat is ook het mooie van een democratische rechtsstaat, waarin we dit allemaal mogelijk maken.

Dat betekent wanneer een burger denkt: ‘hartstikke leuk dat mijn buurman nu een bouwvergunning heeft om zijn hele huis uit te laten bouwen, maar daar ben ik het niet mee eens!’, dat hij bezwaar kan maken en in hoger beroep kan gaan tegen zo’n bouwvergunning. Ook de vreemdeling die in Nederland komt en geen asiel krijgt, kan hiertegen bij de rechter in beroep komen. En een journalist die geen informatie krijgt van een bepaald bestuursorgaan, kan via de Raad die informatie proberen op te eisen. Iedereen heeft dus het recht om tegen een overheidsbesluit in beroep te gaan bij de rechter. Op die manier kom je als burger uiteindelijk bij de Raad van State terecht.”

Worden de rechtszaken ook in het gebouw van de Raad van State gehouden?

“We hebben acht zalen met grote publieksruimten. Publiek is bij ons ook gewoon welkom! We hebben geen scanstraat, zoals veel andere rechtbanken dat wel hebben. Dat komt voornamelijk omdat wij hier geen strafzaken behandelen, dat maakt de noodzaak van scannen wat minder groot. Er doen zich soms wel rechtszaken voor die een risico kunnen opleveren en dan hebben we de mogelijkheid om een scanstraat in te richten. De burger tegen de overheid kan soms toch een beetje voelen als de kleine David tegen de grote Goliath, daarom vinden we het belangrijk dat burgers zich hier welkom voelen. Daarbij hoort dat mensen het gebouw makkelijk kunnen betreden.”

“Je hebt niets aan een rechtsstaat als het niet democratisch is ingebed, en je hebt niets aan democratie als het niet geborgd is in een rechtsstaat"

Wat is volgens u het belang van een orgaan als de Raad van State?

“Wij zijn de hoeder van de democratische rechtsstaat. Dat klinkt heel bevlogen, maar ik meen het ook echt. Dat betekent dat wij de rechtsstaat met ons werk willen behouden en versterken. De waarde van een democratische rechtsstaat kun je niet onderschatten. Gelukkig kunnen wij onze volksvertegenwoordigers en onze regering kiezen, dat is democratie. De rechtsstaat is alles wat in de grondwet verankerd is en ervoor zorgt dat iedere burger de mogelijkheid krijgt om zich vrij te uiten. Denk aan alle klassieke grondrechten: vrijheid van meningsuiting, vrijheid van beweging, vrijheid van religie, enzovoort. Die twee kun je niet los van elkaar zien; een democratie kan niet zonder rechtsstaat en een rechtsstaat kan niet zonder democratie. Je hebt niets aan een rechtsstaat als het niet democratisch is ingebed, en je hebt niets aan democratie als het niet geborgd is in een rechtsstaat. Daar zijn we met betrekking tot onze taken dan ook erg van bewust.

Als wetgevingsadviseur letten wij op de kwaliteit van wetgeving, maar in onze rol als bestuursrechter komen we ook weleens minder goede of complexe wetgeving tegen in onze rechtszaken. Onze rechter signaleert dit en kan dit dan terugkoppelen aan de wetgever, zodat er betere wetgeving komt. Wanneer de wet verbetert, kun je als rechter makkelijker toetsen, weten burgers vervolgens beter waar ze aan toe zijn en dat zou op den duur wellicht kunnen leiden tot minder rechtszaken. Er is dus een heel duidelijke cirkel te herkennen waarin onze twee taken inherent met elkaar verbonden zijn. Dat is het belang van de Raad van State, om de kwaliteit van wetgeving te versterken en te waarborgen."

De Raad van State is een van de oudste, nog bestaande staatsorganen ter wereld. Hoe bijzonder is dat en is daar een verklaring voor volgens u?

“Ja, dat is best bijzonder natuurlijk. Opgericht in 1531 door Karel V, welke organisatie in Nederland kan dat ons nazeggen? We zijn een hoog college van staat, maar dat maakt ons niet uniek. Ook de nationale ombudsman, de rekenkamer, en de Eerste en de Tweede Kamer zijn hoge colleges van staat. Dat klinkt heel deftig, maar dat heeft alles te maken met het feit dat wij onafhankelijk van het parlement en de regering onze taken uitvoeren."

"De adviesraad bestond in die tijd alleen maar uit mannen en notabelen, totaal niet ‘woke’"

"Je moet je wel realiseren dat de taken die we nu hebben, niet helemaal overeenkomen met de taken waarvoor we destijds zijn opgericht. Enerzijds wel, want de Raad van State is destijds opgericht om als adviesorgaan te dienen voor de toenmalige landvoogdes. Die tijd is wel een beetje voorbij. Zo bestond die adviesraad destijds ook alleen maar uit mannen en notabelen, totaal niet woke zoals men dat nu zou zeggen. Het werd opgericht om het landsbestuur scherp te houden, dat doen wij nu nog steeds. Onze huidige adviestak lijkt daar dus nog wel op. Voor de bestuursrechtspraak zoals we die vandaag de dag kennen, kun je niet zover terug in de tijd gaan. Dat was in 1531 helemaal niet aan de orde, sterker nog dat is eigenlijk pas halverwege vorige eeuw ontwikkeld.”

U werkt al meer dan 25 jaar voor de Raad van State. Zijn er momenten in uw carrière geweest die u niet snel zult vergeten?

“Dat ik precies op het juiste moment, op de juiste plaats was. Destijds stond ik op het punt om te solliciteren naar een nieuwe baan omdat ik niet door wilde met het hardcore juridische werk. Precies op dat moment kreeg ik de kans om een communicatie-afdeling mede op te zetten bij de Raad, waardoor ik het juridische met het communicatieve kon verenigen. Daar heb ik toen heel erg veel geluk mee gehad. 

Andere memorabele momenten zijn de grote rechtszittingen over de gaswinning in Groningen, het in goede banen leiden voor de pers en het publiek van de nationalisatie van de SNS-bank en de binnengeleiding van prinses Amalia bij de Raad van State met alle organisatie en (media)aandacht die daarmee gepaard gaat. Dat zijn wel bijzondere momenten om mee te maken en ervaringen die je niet snel vergeet.”

Veel Nederlanders zullen het moment hebben gezien waarop Amalia intrede deed binnen de Raad van State. Maar welke invloed heeft de Raad op het dagelijks leven van burgers in Nederland?

“We behandelen bij de Raad van State hele grote zaken zoals de gaswinning in Groningen, beslissingen over grote snelwegen, de Tweede Maasvlakte, enzovoort. Maar we doen ook kleinere zaken, die wij ook wel ‘De Rijdende Rechter'-zaken noemen. Dan heb ik het echt over een schuur in de tuin. In zo’n geval kan de spanning echt hoog oplopen, zoals je je wel kunt voorstellen. Wanneer wij vervolgens een uitspraak doen over of die schuur wel of niet mag blijven, heeft dat direct een impact op het leven van een burger."

“We behandelen grote zaken zoals de gaswinning in Groningen, maar we doen ook kleinere zaken die wij ook wel ‘De Rijdende Rechter’ zaakjes noemen”

"Op dit moment zijn er landelijk gezien twee thema’s die het nieuws beheersen: stikstof- en asielbeleid. Dat zijn ook zaken die bij ons terecht komen. De stikstofcrisis waar we ons op dit moment in bevinden, is mede het gevolg van een uitspraak van de Raad van State in 2019. We hebben destijds de aanpak en het beleid rondom stikstof vernietigd, omdat het niet strookte met de Europese richtlijnen. Tot op de dag van vandaag is er geen oplossing voor de stikstofcrisis. 

Asielbeleid is een zelfde soort voorbeeld. Denk bijvoorbeeld aan de nareismaatregel voor vluchtelingen, een vorm van gezinshereniging voor mensen die hier in Nederland terecht zijn gekomen. De staatssecretaris wilde dat recht inperken, maar ook in die zaak hebben we geconcludeerd dat het in strijd is met de Europese wetgeving. Die uitkomst heeft natuurlijk een enorme impact op het leven van een vluchteling die zijn gezin naar Nederland mag laten overkomen. Beide voorbeelden hebben dus actief een impact op de levens van mensen in Nederland.”