Ongeloof en geloof in Mensenrechten

12 december 2022 - door Willem Jansen

Op 8 December 2022 kwamen projecten rond het IofC-programma Geloven in Mensenrechten tot een voorlopig hoogtepunt in het Mensenrechten Festival. Zo’n 150 Haagse Hogeschool studenten en mensen van buiten deze onderwijsinstelling kwamen samen in de Aula. In wervelende presentaties van rechtenstudenten, studenten dermatologie, social work en andere vakgroepen, betrokken zij mensenrechten op hun eigen leven. In workshops en bij informatie stands in andere delen van het gigantische gebouw van ‘de Haagse’, brachten studenten de mensenrechten thuis bij de deelnemers van het Festival.

Spreekkunstenaar August

Student International Public Management, August de Bats opende het Festival. Hij is naast student ook ‘spoken word artist’. Eerder in het jaar opende hij al met een retorische speech een poster tentoonstelling over mensenrechten. Hij volgde het intensieve bijvak ‘Peace, Justice and Human Rights’. Een onderdeel van deze ‘minor’ was een mapping project, ontworpen door IofC. Verschillende keren was August daar voor op Amaliastraat 10. Daar nam hij ook zijn certificaat van de minor in ontvangst. Hij maakte samen met medestudenten een prachtige documentaire over zijn onderzoek: Hoe kan het Nederlandse koloniale verleden in Indonesië met alle mensenrechtenschendingen van dien beter in de Nederlandse schoolboeken aan de orde komen? Dit project had August bewust gemaakt van zijn Indische wortels.

Hij sprak in zijn aftrap van het Festival over dat het hem spijt hoe moeilijk het voor ons soms is in mensenrechten te geloven. In een wereld met oorlog dichtbij huis, met allerlei rechten die niet gerespecteerd worden voor zoveel mensen. Toch rijmde hij de Universele Mensenrechten ‘declaration’ met de lokale ‘implementation’ van mensenrechten in Den Haag. ‘Misschien redt die Verklaring de wereld niet, maar we moeten het misschien proberen. Het gaat om gelóven in mensenrechten, toch?’

Mensenrechten op je huid

Dan volgt een reeks aan presentaties over mensenrechten die je dicht op de huid gaan zitten. Eerst spreekt Burgemeester Jan van Zanen over hoe mensenrechten niet gaan over het recht van de sterkste, maar het recht op waardigheid en vrede voor iedereen. Mensenrechten zitten in het DNA van Den Haag. ‘Met meer dan 200 organisaties en 20.000 mensen werken we in dze stad aan de internationale stad van Vrede en Recht’. ‘Mensenrechten zijn geen ver-van-je bed-show. Ook jij kunt een bijdrage leveren aan mensen in jouw buurt, in jouw leven’, aldus Van Zanen.

Vanuit IofC hebben we samen met collega’s van de Haagse drie huidspecialist studenten begeleid bij onderzoek naar mensenrechten. Op 8 december deelden zei hun onderzoek met een documentaire over het recht op schoonheid. Is schoonheid een mensenrecht? Uit straatinterviews in Den Haag bleek dat mensen schoonheid vooral zien als innerlijke schoonheid en uitstraling, niet of je een egale huid of symmetrisch gezicht hebt. Het gaat meer om zelfacceptatie en liefde en die straal je uit.

Als begeleiders vroegen we hen, of hier wel mensenrecht soep van te brouwen is. Volgens deze studenten is het een feit dat je kansen op de arbeids- en huwelijksmarkt groter zijn als je mooi bent. Gaat het hier dan om het recht op lichamelijke en geestelijke gezondheid? In een interview met een kenner van Amnesty International blijkt dat het recht op schoonheid en geluk niet valt te claimen. In sommige Zuid-Amerikaanse landen zitten lichamelijke correcties overigens wel in het verzekeringspakket.

De studenten concluderen dat hier toch vooral een verband kan worden gelegd met het recht op persoonlijke, menselijke ontplooiing en ontwikkeling. Dat recht komt in maar liefst drie keer in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens aan de orde (Artikelen 22, 26 en 19). Al met al was de film over dit onderzoek een bijzondere manier om bij de toehoorders de mensenrechten op en onder de huid te krijgen. Ik sprak de studenten na het plenaire gedeelte. Ze waren opgetogen over de kans hun onderzoek in het kader van hun studie te doen en te presenteren. ‘Zo is het vooroordeel over de tuttigheid van dermatologie er wel een beetje van af’.

Mapping ‘zand’ en ‘veen’

Internationale studenten Alba, Oliver en Martina deden mee aan dezelfde minor als spreekkunstenaar August. Zij vertelden over het mapping project en hoe dat hen inzicht gaf in de verschillen tussen rijkere en armere delen van Den Haag. Zij brachten de verschillende delen van deze gesegregeerde stad in beeld. Op het rijke ‘zand’ ‘mappten’ zij bijvoorbeeld de toegankelijkheid van publieke diensten zoals het openbaar vervoer en vuilcontainers duidelijk als groter dan op het ‘veen’.

Mensenrechten ambassadeur van Nederland, Bahia Tahzib-Lie, reageerde op deze presentatie. Vanuit het ministerie van buitenlandse zaken heeft zij het initiatief genomen van #humanrightsweek. Het Festival valt daar midden in. De dag ervóór had ik haar horen spreken bij het 35-jarig jubileum van het Nederlands Helsinki Comité. Uit onderzoek blijkt dat 51% van de jongeren in Nederland desgevraagd, geen enkel mensenrecht weet te noemen, vertelde zij. Mensenrechten is iets van verre landen. Tahzib-Lie toonde dan ook zichtbaar haar enthousiasme voor de studenten die zich al ‘mappend’ in de mensenrechten rond hun leefomgeving verdiepten.

Het recht van een dak boven je hoofd

Wethouder Mariëlle Vavier nam vervolgens een brief in ontvangst van rechtenstudent Said El Rhandour. Said heb ik samen met een oud-collega van de Haagse begeleid met zijn eindscriptie over het universele recht op adequate huisvesting. Said zocht uit hoe dat universele recht op wonen internationaal en regionaal werkt en niet werkt. Wat betekent dat voor een stad als Den Haag? Zijn eigen ervaring als inwoner van de Haagse wijk Laakkwartier had hem geïnspireerd tot dit onderzoek. Daar in Laak zag hij hoe buren in zijn portiek hun kinderwens uitstellen en hun carrière bijstellen vanwege het gebrek aan vierkante meters woon- en leefruimte.

In zijn brief aan Vavier bedankt hij heel beleefd de gemeente Den Haag voor haar inzet. Maar wat kan er meer gedaan worden om in de stad van het internationaal recht op een dak boven je hoofd beter te waarborgen? Vavier noemt de 4.000 woningen die op de rol staan, maar zij erkent dat dat niet genoeg is. Wel wijst zij met name studenten erop dat zij meer kennis over hun rechten op wonen kunnen eisen. Daar ziet zij zelf ook meer een inspanningsverplichting vanuit de gemeente: studenten en andere burgers meer informatie geven over hun rechten op huisvesting.

Wie heeft er nog geloof in mensenrechten?

Met die vraag daagde de hoofdspreekster van het Festival Daphina Misiedjan, assistent-professor aan het Institute of Social Studies, haar publiek uit. Basiswaarden die volgens Misiedjan aan de mensenrechten ten grondslag liggen zijn respect, bescherming en inplementatie. Het is vooral de staat die de rechten van haar burgers moet waarborgen. Het is aan burgers dat zij tot hun volle ontplooiing te komen en de staat daar op te wijzen. Zo was er ook in de jaren ’80 van de vorige eeuw ook al een woningcrisis en stond de troonsbestijging van prinses Beatrix in het teken van ‘Geen woning: geen kroning’.

Yasmin, een student uit het publiek vraagt aan Misiedjan: ‘Hoe gaan we om met mensen die niet in mensenrechten geloven?’ Zij antwoordt: ‘Vertaal de mensenrechten in de taal van de mensen zoals zij die in hun dagelijks leven tegenkomen’. Veel mensen hebben geen toegang tot dure advocaten en rechtbanken. Neem het voorbeeld van het basis mensenrecht van toegang tot drinkwater. Instanties kunnen het recht hebben om mensen die hun waterrekeningen niet betalen op zeker moment af te sluiten. Maar hoe gaat de overheid om met hele gezinnen die door de onbetaalde rekeningen dreigen uit hun huizen te worden gezet? Hoe komen burgers dan tot hun recht?

‘Onderschat de zachte krachten niet’

Kathleen Ferrier voorzitter van UNESCO Nederland en Arend Hardorff van het bestuur van de Haagse sloten het plenaire gedeelte af. Ferrier benadrukte dat mensenrechten niet allen iets van de staat is ten opzichte van burgers. Mensenrechten zijn een ‘mindset’. ‘Onderschat nooit de zachte krachten’, bezweert Ferrier. ‘Het zijn wij allen die vrede zoeken in intermenselijke relaties, in scholen, bij ons thuis.’ Zij was verlaat op het Festival aangekomen vanwege haar gesprek op de Catshuis over excuses aan Suriname over het slavernijverleden. Over mensenrechten gesproken, 8 december was daarnaast ook de dag van de Decembermoorden in Suriname.

Behalve de zachte krachten vallen ook de creatieve krachten niet te onderschatten. Hardorff bleek vooral onder de indruk hoe studenten die rechten dichter bij huis brachten door hun posters, documentaires en andere creatieve aanvliegroutes. Die creativiteit kwam ook tot uitdrukking in de 12 workshops die daarna volgden. In theater, muziekcomposities van conservatorium studenten en in kunstzinnige uitingen via mensenrechten protestborden toonden workshopleiders, studenten en andere deelnemers deze creativiteit. Zelfs in wat we eten, zijn mensenrechten in het geding en is creativiteit gewenst.

Shereen Siwpersad van IofC leidde daarom een kook-workshop over het mensenrecht op gezonde voeding. Is er in Den Haag over gelijke kans om aan gezond en betaalbaar voedsel te komen? Studenten van de opleiding voeding en diëtiek spraken met mensen van de voedselbank die zich soms tevreden moeten stellen met een pot rode saus bij de pasta. Net als bij het recht op schoonheid is het recht op voedsel voor studenten nog niet zo 1-2-3 met mensenrechten te verbinden, leerde Siwpersad. Met een lege maag heb je anders sowieso niets aan mensenrechten. Bij mensen van de voedselbank gaat het behalve om het basisrecht op voedsel ook om de waarden die aan de mensenrechten ten grondslag liggen: menselijke waardigheid en respect voor jezelf en de ander voor jou.

‘I am still a human rights believer’

Met een ‘duurzame borrel’ samengesteld van hapjes en drankjes die van andere feesten over waren gebleven, sloten we het Festival af. Geheel verantwoord dus. De deelnemers konden nog langsgaan bij de informatie stands van verschillende vredes- en mensenrechten organisaties zoals Human Security Collective, Just Peace, het Haagse Vredesberaad met een project over moderne slavernij in Den Haag, Brahma Kumaris met een ‘Innerlijk oplaadpunt; energie voor studie, werk en privé of met een Mensenrechten Jenga-spel met vrijwilligers van Amnesty International. Tegelijk kon de mensenrechten poster tentoonstelling worden bezocht.

Al met al een rijk en zeer dynamisch programma waarbij de eerste aanzetten zijn gegeven voor een mensenrechtencultuur op de Haagse Hogeschool. Een UNESCO-hogeschool met meer dan 26.000 studenten en staf en met een schat aan kennis en ervaringen over mensenrechten van onderop en achter je eigen voordeur. Er is misschien veel ongeloof en cynisme mogelijk over het internationale rechtssysteem van mensenrechten in tijden van oorlog en andere aanstormende rampen. Maar toch, zoals ik het een student die dag hoorde zeggen: ‘I am still a human rights believer’.

Noot: Faith in Human Rights Festival behoort tot het driejarige programma Geloven in Mensenrechten van Initiatives of Change Nederland