De eerste ‘bomenknuffelaars’ waren moedige vrouwen

‘Welke rol hebben vrouwen gespeeld in de rechten voor de natuurbeweging?’ Dit was de vraag die werd voorgelegd aan milieujuriste Jessica den Outer tijdens een speciale bijeenkomst van Women Connect, een Initiatives of Change (IofC) initiatief voor en door vrouwen. Ondanks een krachtige westenwind en de voorspelde winterse buien was de opkomst voor haar lezing groot.

Jessica is geen onbekende van IofC. In 2021 werd zij uitgenodigd voor een online dialoog en interview voor het IofC project Geloven in Mensenrechten. Met haar 27 jaar heeft Jessica al een indrukwekkende staat van dienst opgebouwd. Ze heeft zes awards op haar naam staan waaronder de erkenning als Rechten voor de Natuur expert binnen het Harmony with Nature-netwerk van de Verenigde Naties. Haar carrière heeft ze tot nu toe gewijd aan, zoals ze het zelf formuleert, ‘een belangrijke missie: een groene toekomst voor toekomstige generaties.’

Jessica maakt direct grote indruk op ons met haar verhaal over de strijd van de vrouwen van de Chipko beweging, de voorloper van wat wij tegenwoordig ‘ecofeminisme’ noemen. Deze beweging begon in 1973 toen de Indiase vrouwen in opstand kwamen tegen commerciële houtkappingen, met verkapte toestemming van de overheid. Vanwege hun verantwoordelijkheid voor de huishouding werden deze vrouwen het diepst getroffen door de desastreuze gevolgen van ontbossing. In 1987 ontving de Chipko-beweging de Right Livelihood Award ‘voor de toewijding aan het behoud, herstel en ecologische stem van de natuurlijke hulpbronnen van India’. Ondanks hun indrukwekkende prestatie, zijn deze vrouwen nog maar weinig bekend. Wat in onze verbeelding resteert van hun verhaal, is de spottende term ‘bomenknuffelaar’…

Gelukkig staan vrouwen er niet alleen voor in deze strijd: ook mannen spelen een belangrijke rol hierbij. Jessica haalt veel inspiratie uit het werk van Christopher Stone (2 oktober 1937 – 14 mei 2021)2. Stone studeerde rechten aan de Yale Law School, doceerde ruim vijftig jaar aan de University of Southern California. In zijn essay getiteld Should Trees Have Standing?: Towards Legal Rights for Natural Objects (1972) bepleitte hij het toekennen van juridische rechten aan bossen en oceanen.

Geïnspireerd door Stone heeft Jessica vorig jaar een aan de Tweede Kamer gerichte petitie opgesteld, om te onderzoeken of de Maas rechtspersoonlijkheid toegekend kan worden. Zij uitte haar zorgen als volgt: ‘De mate van vervuiling die we vandaag de dag zien overtreedt het recht van de rivier om vrij te stromen en vrij te zijn van verontreiniging. De wetgeving moet veranderen, zodat de Maas als eerste rivier in Nederland en Europa als rechtspersoon kan worden behandeld.’3

Waar het oorspronkelijke idee van Stone met hoongelach werd onthaald, vallen nu talloze prominente milieuactivisten hem bij. Niet vreemd als je bedenkt dat het niet eens zolang geleden is dat vrouwen, kinderen en slaafgemaakten geen rechten hadden. Tegenwoordig is dat onvoorstelbaar. Gelukkig wordt de roep om de rechten voor de natuur te verwezenlijken steeds luider. En met succes!

In het antropoceen, het geologisch tijdperk van de mens, waant de mens zich heerser over de natuur. Alles kan en mag door ons worden beïnvloed en naar eigen behoefte worden geconsumeerd. Deze menselijke activiteiten leiden tot desastreuze gevolgen voor de aarde en klimaatverandering is één ervan. Hoe anders is het wereldbeeld dat onder diverse inheemse bevolkingsgroepen leeft! Daar is de mens, die respect heeft voor alles dat leeft, een onderdeel van de natuur. Dankzij deze filosofie leven diverse inheemse volkeren al eeuwenlang in harmonie met de natuur.

Jessica benoemt vele successen in landen waar de natuur al rechten krijgt, niet in de laatste plaats dankzij de stem van de inheemse bevolking. In 2008 heeft Ecuador de Rechten voor de Natuur voor het eerst opgenomen in de grondwet. In 2017 heeft Whanganui in Nieuw-Zeeland, dankzij de Maori, als de eerste rivier ter wereld juridische rechten toegekend gekregen. Vorig jaar heeft Spanje als eerste Europese land rechten aan lagune El Mar menor gegeven om vervuiling halt toe te roepen. Bangladesh heeft stromen en bijrivieren rechten toegekend. In Brazilië werden de rivier San Francisco en de rivier Doce erkend als rechtspersoon, evenals de rivier Atrató in Colombia. Mexico-Stad en de deelstaat Oaxaca hanteren ook het concept van ‘rechten van de natuur’.

Maar ze erkent dat er ook vele tegenvallers zijn. Eén hiervan is zelfs in eigen land waar ze vergeefs vocht voor de rechten van de Waddenzee. Maar ze gaat onvermoeibaar door in haar strijd. Tijdens het Q&A gedeelte drukt ze de toehoorders op het hart dat je geen jurist hoeft te zijn om activist te worden voor de natuur.

Na deze inspirerende lezing blijkt tijdens de borrel dat het woord ‘activist’ nog veel negatieve associaties oproept, wat sommige vrouwen ontmoedigt om actief te strijden voor hun idealen. Zoals een deelneemster zei, als activist krijg je ook veelvuldig te maken met onrecht en extra werkdruk. Alles gaat je aan het hart. Hoe ga je om met deze gevoelens? Hoe manage je jouw tijd?

Ik voel een nieuw thema opkomen voor een volgende IofC bijeenkomst!

Dit verhaal is geschreven door Uyên Lu en oorspronkelijk gepubliceerd op 14 februari op IofC